Trên 200 tuổi, Mỹ Thiện - Châu Ổ, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng
Ngãi, là một làng nổi tiếng ở miền Trung và Tây Nguyên về sản phẩm gốm sứ. Thắng
lợi của thủy triều các sản phẩm công nghiệp mới đã dẫn đến sự tuyệt chủng của
nhiều làng gốm sứ, đồ gốm Mỹ Thiện - Châu vẫn giữ được chỗ đứng khiêm tốn trên
thị trường, do những đặc điểm độc đáo.
Nằm gần Quốc lộ 1A, cách thành phố Quảng Ngãi 20 km về phía
Nam, thành phố Mỹ Thiện - Châu Ổ có vị trí thuận lợi để sản xuất và vận chuyển
hàng hoá đến các địa điểm buôn bán. "Trong quá khứ, những người buôn bán bắt
lấy sản phẩm của chúng tôi trực tiếp từ lò nung. Ngoài các khu vực Quảng Ngãi,
Quảng Nam và Bình Định, đồ gốm Mỹ Thiên - Châu được biết đến nhiều ở Huế, Quảng
Trị, và Tây Nguyên ', ông Đặng Văn Trinh, 51 tuổi, thợ thủ công gốm làng cho biết.
.Bên trái, ngoài sân nhà thờ tổ, có một nhà bia nhỏ, với một tấm bia bằng đá
Ngũ Hành Sơn, hai mặt có khắc chữ, nhưng chữ đã mờ, không thể đọc được. Vài chữ
còn lại cho biết bia được dựng từ thời Bảo Đại, nhưng năm tháng cụ thể còn cần
phải mày mò đoán định thêm. Dù sao qua việc khảo sát các di tích khảo cổ và lịch
sử ở Quảng Ngãi, cũng như vùng Kontum, có thể thấy rằng vào khoảng nửa sau của
thế kỷ XIX, hiện vật, cũng như các mảnh của lò gốm Châu Ổ đã tồn tại phổ biến
và đều khắp. Các ché rượu cần xuất xứ từ lò gốm Châu Ổ, vẫn còn là một phần tài
sản quý giá của các dân tộc ít người vùng bắc Tây Nguyên.
Sau 1975 những người làm gốm hợp lại thành Hợp tác xã gốm
Châu Ổ. Khi chúng tôi đến khảo sát, cả làng chỉ còn lại một hộ gia đình làm gốm.
Tất cả đều đã chuyển sang nghề khác. Một hộ còn lại giữ vững truyền thống đương
đầu thách thức với sự khắc nghiệt cạnh tranh trong cơ chế thị trường.
Nguyên liệu đất sét trước đây mua ngay ở trong làng, về sau
mua ở các làng lân cận. Cách xử lý nguyên liệu theo phương pháp cổ truyền. Đất
sét mua về, ủ cho khô nỏ, xong chặt vụn nhỏ ra, nhào nhuyễn, không pha cát hoặc
các phụ gia khác. Quá trình tạo dáng được hình thành trên bàn xoay chậm. Một
người đứng vê đất thành những con trạch trên một chiếc bàn dài. Người này đứng
một chân, làm trụ, còn chân phải đạp mâm bàn xoay. Người tạo gốm ngồi xổm trên
một đòn kê, đặt con trạch được vê xong lên một khay nhỏ đặt trên bàn xoay gốm.
Khay quay theo cùng bàn xoay để tạo dáng vuốt thành hình. Sau khi tu sửa, vuốt
lại hiện vật, người thợ mới bưng khay ra, thay khay khác, tiếp tục công việc.
Người tạo hoa văn lấy hiện vật được tạo dáng xong gắn lên những hoa văn đắp nổi:
con sóc, rồng, hoa, nhũ đinh v.v… Quá trình tạo dáng hoàn tất, hiện vật được
đem phơi ngay trên sân nhà cho se lại.
Lò nung gốm theo kiểu lò cóc, nhưng có phần cải tiến theo kiểu
lò hộp. Nhiên liệu dùng bồi, củi, trấu. Hiện vật được xếp vào lò nung trực tiếp,
không cần bao nung.
Cung cách sử dụng bàn xoay chậm ở đây tương tự như cách sử dụng
của các lò gốm Hương Canh ở Vĩnh Phúc vào những năm 60 của thế kỷ trước. Sản phẩm
làm ra như gốm Phù Lãng: sành có men. Có hai loại: một loại sành có tráng men,
màu da lươn và một loại sành tự nhiên được sản sinh do quá trình nung làm cho
ô-xít nhôm có trong đất sét bị mu-lít hóa. Loại này khác với gốm Phù Lãng vì hiện
vật được nung xong mang màu sắc tím đậm ngả xanh, thể hiện đặc sắc của cá tính
địa phương Châu Ổ. Sắc màu của gốm này khiến chúng ta liên tưởng đến màu sắc của
những hiện vật gốm trang trí trên nóc của các tháp Chăm trong vùng. Phải chăng
đây là một truyền thống địa phương được hình thành bền vững do chất liệu đất và
kỹ thuật nung, hình thành nên một sự tương đồng dai dẳng về mặt truyền thống,
tuy rằng ông tổ của người làm gốm ở Châu Ổ vốn là thợ nghề từ đất Thanh Hóa di
cư vào.
Những dáng bình đặc trưng của gốm Châu Ổ là các loại bình cắm
hoa để thờ tự, các loại vò lớn, nhỏ để đựng nước, rượu. Những vò to được gọi là
ché. Các loại hũ, tỉn, ang, chum, vại để đựng các loại mắm, chượp, nước mắm. Gốm
Châu Ổ là một loại đồ đựng thích hợp nhất để đựng các chất mặn như: chượp nước
mắm. Ngày nay tuy nhiều người biết đồ nhựa dùng để đựng các chất này hay gây độc,
nhưng vì thuận tiện cho nên đồ nhựa đã thay thế dần vai trò của các loại gốm
Châu Ổ.
Đứng ở góc độ kỹ thuật học, lò gốm Châu Ổ vẫn còn bảo lưu
tính chất cổ truyền của công cuộc chế tạo đồ gốm nguyên thủy. Đây là kỹ thuật
dùng dải cuộn kết hợp với bàn xoay chậm. Kỹ thuật này đã tồn tại ở làng gốm
Hương Canh, Vĩnh Phú vào những năm đầu sáu mươi của thế kỷ hai mươi. Sang những
năm bảy mươi, bàn xoay Hương Canh được chuyển động nhờ một mô tơ điện. Làng gốm
Bát Tràng những năm hai mươi của thế kỷ trước đã dùng mô tơ điện.
Lò gốm Châu Ổ hiện nay còn phát triển được là do có những
đơn đặt hàng từ các khách sạn ở Hội An. Gốm Châu Ổ là những vật trang trí trong
các ngôi vườn nhỏ của các khách sạn. Dù sao thì mẫu mã cũng đơn điệu, nhưng có
thể là hướng phát triển trong tương lai của gốm Châu Ổ. Phát triển được hay
không lại phụ thuộc vào những người chơi sành điệu, biết khám phá ra những nét
đẹp truyền thống của gốm Châu Ổ.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét