Tỉnh Bình Dương nằm ở phía đông của miền Nam Việt Nam, với
thị trấn Thủ Dầu Một cách thành phố Hồ Chí Minh 30 km về phía Nam. Một
trong những đặc trưng văn hoá quan trọng của Bình Dương là mạng lưới các làng
nghề truyền thống trải khắp tỉnh, chuyên sản xuất gốm sứ, sơn mài, điêu khắc,
đúc thau ... Nhưng đó là sản xuất gốm truyền thống là niềm tự hào thực sự của
Bình Dương. Thế hệ sau thế hệ, bàn tay khéo léo và trí tuệ nghệ thuật đã tạo ra
một sự đa dạng lớn về đồ gốm và đồ gốm mà đã thiết lập tên của họ trên toàn thế
giới.
Ngày đó, dọc hai bên đường vào Bình Dương chi chít những cửa
hàng bày bán gốm, sành, sứ với đủ mọi kiểu dáng từ các mẫu vật bé xíu xinh xinh
chỉ bằng ngón chân cái người lớn như: chùa, tháp, ngư tiếu canh mục, gia cầm
cho đến thú rừng và nhiều thứ khác để các nghệ nhân chuyên làm hòn non bộ đến tìm
chọn mua, còn ở khu vực bày bán chén đĩa, lu kháp, vại, lò… những chiếc khạp to
hơn cái phuy nước được nhiều nhân công của
lò đang đầm đìa mồ hôi hè nhau vần thật khéo xuống bờ sông đưa lên các ghe hàng
chuyên chở dạo bán khắp miền Trung Nam kỳ lục tỉnh.
Xa xưa khu vực ngã ba Lò Chén, khu Chánh Nghĩa, thị xã Thủ Dầu
Một bây giờ được xem là thủ phủ của các lò gốm. Thuở ấy gốm Lái Thiêu tuy lịch
sử có vẻ không nổi danh bằng gốm Bát Tràng nhưng với phong cách riêng mình, gốm
Lái Thiêu vẫn được các cư dân ba nước Việt, Campuchia, Lào ưa chuộng bởi chất
lượng dùng rất bền, giá lại rẻ.
Người Sài Gòn khoái thương hiệu các sản phẩm của lò Huỳnh
Nguyên nhất. Nghe nói xưa đây là lò gốm có lịch sử lâu đời nhất của khu làng
nghề Bình Dương. Ngày nay, ở lò Huỳnh Nguyên người ta vẫn duy trì lối sản xuất
gốm sứ theo phương pháp truyền thống từ hàng trăm năm trước. Vì vậy, nếu tính
giá trị lịch sử thì Huỳnh Nguyên xem ra có nhiều ưu điểm nhưng nếu so về kinh tế
thì sành sứ của lò đang bị chén dĩa dùng công nghệ sản xuất mới đánh bại nên mất
dần thương hiệu. Hầu như Huỳnh Nguyên nay chỉ còn sản xuất những mẫu mã lu khạp
bình bông, lư nhang với phong cách đơn giản.
…. Làm một chuyến
ngao du trở lại Bình Dương và chạy xe vòng vèo ghé thăm khu lò gốm trước khi bị
xóa sổ vào sáng cuối tuần, khu lò gốm nhộn nhịp xưa nay nhường chỗ cho khung cảnh
yên ả vắng lặng. Ghé vào một lò gốm tôi gặp vài người thợ đang hì hục trộn nhào
một đống đất sét dẻo quánh, mịn màng. La cà ngồi với Minh – tên người thợ miệt
mài trộn đất sét. Vui vẻ, Minh cho biết
“đất sét đã được lọc kỹ nhiều lần, bây giờ tụi tui ủ trộn để ngày mai
cho thợ xoay ra chén dĩa luôn”. Nhẹ nhàng, Minh bốc một khối đất lớn đặt lên
bàn xoay, trong khi đó chân anh dận đạp trục quay lấy đà để bàn quay tròn, chỉ
chừng vài phút sau những chiếc tô, chén và bình hoa bằng đất thô hiện ra với nhiều kiểu dáng.
Minh kể, gia đình có thâm niên 5 đời “mần thợ”. Trước đây,
Bình Dương có nhiều làng gốm có tên tuổi hàng trăm năm như Tân Phước Khánh,
Hưng Định… Tuy nhiên. điều dễ nhận ra và nét độc đáo của mỗi làng là nguồn
nguyên liệu và sản phẩm không bao giờ trùng lặp.
Đơn cử như làng gốm Hưng Định thường được gọi là lò gốm Chòm
Sao bởi trước khu làng gốm này trước đây
có cây sao cổ thụ phải 3 người ôm mới hết. Thưở ban đầu, lò gốm này do các thợ
gốm từ Triều Châu (Quảng Đông) lưu lạc đến đây cư trú và gây dựng nên làng nghề.
Hồi đó, làng này chuyên sản xuất các loại bát, đĩa men trắng vẽ lam hình rồng,
phượng, hoa cúc, con gà… Tiếng lành đồn xa, khu Bình Dương tiếp tục đón tiếp những
cư dân người Hẹ và một số nhóm khác cũng đến lưu trú và thi nhau lập lò gốm làm
nghề sinh sống và mua bán. Ngày nay, thương hiệu lò gốm Chòm Sao được phát triển
rực rỡ với các thương hiệu khác trong đó nổi bật nhất là gốm sứ Minh Long do
các tộc họ Dương, Vương, Lý, Trần, Kha, Tiêu, La… làm chủ. Ngoài các sản phẩm
gia dụng, làng gốm này còn sản xuất cả khạp (vại), chậu hoa, lư hương, tượng động
vật như chó, gà, ếch, sư tử, hổ, voi, kỳ lân… để trang trí trong các ngôi nhà
hoặc đình chùa…
Riêng làng gốmTân Phước Khánh nay thuộc huyện Tân Uyên, tỉnh
Bình Dương cũng khá nổi danh với nhiều ấp làm gốm như: Khánh Ngọc, Khánh Lợi,
Bình Hòa, Khánh Thạnh… Theo lời kể lại của vị nghệ nhân của lò Khánh Ngọc: Vào
đầu những năm 30 của thế kỷ 20, khu làng
gốm Tân Phước Khánh còn khoảng hơn 10 lò gốm. Lúc đầu các lò gốm được xây dựng
chủ yếu ở vùng suối Hố Đại. Hầu hết các sản phẩm của các lò gốm ở đây gồm có:
bát, dĩa, ấm chén, chậu hoa, chân đèn, bình, lọ, tượng người, tượng thú, đôn
hình con voi, bình hoả… tất cả các đồ gốm ở đây đều được tráng bằng nhiều màu
men. Nhìn chung sản phẩm trông cũng khá bắt mắt.
Về nguyên liệu làm gốm, không cầu kỳ như Minh Long, gốm Tân
Phước Khánh sử dụng nguồn đất khá đa dạng như đất caolin ở Chín Lu (huyện Bến
Cát), Thuận Giao, Tân Uyên, Đà Lạt chở về, riêng cát dùng làm gốm chủ yếu lấy ở
Bình Quới (xã Bình Chính, huyện Thuận An) vì tỷ lệ cát này có độ tinh mịn đạt tới
70%, riêng về đất sét, loại sét vàng rất được ưa chuộng vì giữ nhiệt rất tốt. Nếu
sử dụng sét vàng làm bao nung và trát vòm, lò nung có thể đạt được nhiệt độ
14000C – 15000C… Đây chính là nguồn nhiệt
lý tưởng cho việc nung gốm sứ.
Việc vận hành lò nung hầm kỹ thuật cao và sử dụng công nghệ
mới nhất trong các dây chuyền sản xuất của từ các giai đoạn trộn vật liệu đến
thiết kế, mô hình, sơn phủ cho khô. Các công ty nổi tiếng khác như Thanh Lê,
Minh Tân, Hiệp Kỳ, Cường Phát cũng như một số nhà máy sản xuất đã góp phần rất
lớn vào sự phát triển của gốm Bình Dương trên toàn thế giới, với kim ngạch xuất
khẩu gần 60 triệu USD năm. Điều này hi vọng sẽ làm thay đổi bộ mặt và giúp cho
người thợ có thể bám nghề ổn định.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét