Gốm sứ Bát Tràng tiềm ẩn nguy cơ mai một ( Phần 1)

Làng Bát Tràng được cho là được thành lập vào thế kỷ 14 hoặc 15 trong một số tài liệu. Tuy nhiên, theo các dân làng, làng có lẽ đã xuất hiện trước đó. Luôn luôn có hai câu chuyện liên quan đến nguồn gốc của làng. Một trong số đó cho biết dưới triều Lý, vào năm 1100, khi quốc gia này đang trong giai đoạn phát triển độc lập và tăng trưởng ban đầu, có 3 học giả đã trở lại từ chuyến đi công tác sang Trung Quốc đưa ngành thủ công gốm sứ học lại ở Việt Nam và Người Bát Tràng. Trong câu chuyện khác, trong lịch sử làng quê bắt đầu từ thế kỷ thứ 10, khi vua Lý Công Uẩn di dời thủ đô Thăng Long. Với sự hình thành và phát triển của thủ đô, nhiều doanh nhân, doanh nhân từ nhiều khu vực đến định cư ở đây để làm việc và buôn bán. Ở Bát Tràng, có rất nhiều đất sét trắng, vì vậy nhiều thợ gốm, trong đó có gia đình Nguyễn Ninh Trang, đã đến và xây lò nung ở đây. Theo đó, Bát Tràng dần dần thay đổi từ một làng gốm sứ bình thường thành một trung tâm gốm sứ nổi tiếng cho đến nay.

Làng Gốm Bát Tràng có lịch sử khoảng 1000 năm tuổi, gắn liền với sự ra đời của kinh thành Thăng Long. Với lợi thế về vị trí địa lý, chỉ cách trung tâm thành phố hơn mười km, giao thông đường thủy, đường bộ đều thuận tiện, nghề gốm Bát Tràng không chỉ là niềm tự hào của văn hóa Hà Nội, mà còn đem lại lợi ích kinh tế rất lớn cho người dân địa phương. Xã Bát Tràng có hai thôn là Bát Tràng và Giang Cao, cả hai đều được công nhận là làng nghề cổ truyền của thành phố. Trong số 1.800 hộ gia đình của xã, có đến hơn 80% số hộ dân làm nghề gốm. Chưa kể, mỗi năm làng nghề còn tạo việc làm cho hàng nghìn lao động từ các địa phương khác. Với giá trị sản xuất toàn xã năm 2011 đạt 405 tỷ đồng, có thể coi đây là một trong những làng nghề giàu nhất cả nước.

Hoa văn đặc sắc thể hiện văn hóa

Vẻ đẹp của gốm Bát Tràng được tạo nên bởi thứ xương gốm mầu trắng, bên ngoài phủ các loại men khác nhau. Mầu men chính là thứ tạo nên vẻ đẹp đặc trưng của gốm Bát Tràng, với những loại men đã đi vào lịch sử của gốm Việt như: men ngọc, men lam, men trắng, men rạn, men búp dong, men nâu… và vô số những biến thể mầu sắc khác, được tạo ra qua hàng nghìn năm lịch sử. Sản phẩm của Bát Tràng vừa thể hiện sự khéo léo của nghệ nhân, vừa mang nét sáng tạo của người nghệ sĩ.

Thế nhưng, thời gian gần đây, những người yêu mến gốm Việt nói chung, gốm Bát Tràng nói riêng, không khỏi chạnh lòng khi nhìn ngắm những sản phẩm bày bán trong những cửa hàng tại địa phương. Không ít sản phẩm là hàng nhập khẩu từ nước ngoài, hoặc được thu mua từ các làng gốm khác trong nước. Thậm chí, có cơ sở còn sản xuất hàng Bát Tràng “nhái” bằng cách nhập gốm sản xuất ở nơi khác, in nhãn Bát Tràng, rồi cho vào lò hấp, khiến khách hàng không tinh ý không thể phân biệt được đâu là hàng thật, đâu là hàng giả. Gốm Bát Tràng vốn có xương gốm mầu trắng (tức cao lanh, nên có thời làng nghề có tên Bạch Thổ phường). Nhưng giờ, khá nhiều gia đình sản xuất những mặt hàng gốm sành, tức loại gốm dùng cốt bằng đất sét, cho ra xương gốm đỏ hoặc nâu đỏ – đây  nét là đặc trưng của các dòng gốm Thổ Hà, Phù Lãng, Hương Canh… Mặc dù không đồng tình với cách làm này của một số cơ sở sản xuất, song chính quyền địa phương và Hiệp hội Gốm mỹ nghệ Bát Tràng cũng không thể cấm các cơ sở không được làm như vậy. Vì đã mở ra kinh doanh, ai cũng tính đến lợi nhuận.

Trước những thách thức ấy, việc gìn giữ và phát huy bản sắc của Bát Tràng trở nên cấp thiết. Những nghệ nhân Bát Tràng quan niệm cần phải lấy “xây” để “chống”. Việc tập hợp những nghệ nhân, thợ giỏi vào một tổ chức nghề nghiệp vừa tạo ra những điều kiện để những người làm nghề nâng cao tay nghề, phát triển sản xuất, khẳng định thương hiệu, đồng thời, cũng là biện pháp để loại bỏ những yếu tố tiêu cực trong hoạt động sản xuất và kinh doanh tại làng nghề.

Còn tiếp